Vrijheid tegenover verantwoordelijkheid

Verzoening en de bijbelse feesten
Verzoening is een handeling die met onze persoonlijke bereidheid te maken heeft, vandaar dat we op dit feest persoonlijk worden aangesproken. Het derde feest van deze drie feesten is Soekot, het Loofhuttenfeest. Het is de kroon op de viering van alle bijbelse feesten en een logisch en geestelijk gevolg en vervolg op de viering van de feesten die eerder dit jaar werden gevierd. De betekenis van dit laatste feest van de grote vijf is besef van de breekbaarheid en kwetsbaarheid van een mens. Je afkomst en het innemen van je eigen positie in je familielijn maakt dat dit feest meer gericht is op familie. Dan komt de vraag naar boven wat het je helpt deze feesten te vieren en met name of dat voldoende is om een beter mens te worden. Wat is de toegevoegde waarde van de bijbelse feesten?

Onderzoeken van motieven
Dit is het seizoen van de bijbelse najaarsfeesten. Het eerste van deze drie is Rosj Hasjana, Feest der Bazuinen en tevens Israëlisch Nieuwjaar. Het is het feest waarop de bazuin herinnert aan de komst van Messias om vrede te brengen en Zijn Koninkrijk op aarde zichtbaar te vestigen in de stad Jeruzalem. Het onderzoeken van motieven en betrokkenheid in ons geloof spelen hierin een rol. Onze positie in de gemeente, waar we deel van uitmaken, wordt ook doorgelicht. Het tweede feest in het najaar is Jom Kippoer, Grote Verzoendag. Het besef van gegroeide afstand van de Eeuwige, een vriend of vriendin of partner en/of kinderen en je gemeente, dat je opdeed tijdens het eerste feest vragen om verzoening in dit tweede.

In gezelschap anders dan privé
De viering zelf is steeds een zaak van een gezelschap en samen beleven. Maar de kans is groot dat iemand zich in gezelschap anders gedraagt dan privé. Je stelt je minder kwetsbaar op in gezelschap, zoals een gemeente. Dat is onder meer een zaak van zelfbescherming. Maar tegelijkertijd is bescherming heel vaak een zaak van – hopelijk tijdelijke – verharding. Maar bovendien is er bij een viering weinig gelegenheid tot interactie, waardoor je je sociale vaardigheden en minder oppervlakkige gedrag geen kans geeft. In die zin blijf je een individu en misschien zelf vaak een onveranderd individu. Vergelijk het met een viool, waarin een merkje zit met de naam Stradivarius.

Merk van echtheid?
Iemand neemt hem mee naar concert en houdt deze netjes op zijn schoot, terwijl hij geniet van het orkest. Na afloop laat hij trots zijn viool zien aan de dirigent en vraagt wat hij ervan denkt. De dirigent laat weten geen idee te hebben, omdat hij het instrument niet heeft horen spelen. Het was in de zaal, maar nam niet deel aan het concert. Het deelde zijn klanken niet met het muziekgezelschap. Maar het is een Stradivarius, laat de eigenaar weten. De dirigent kijkt goed en merkt dat het een namaak is. Lang niet elke viool met een merkje, waarop staat: “Antonius Stradivarius Cremonensis Faciebat anno 1716” is een echte. Zo ook wij; mooie woorden zeggen weinig.

Verantwoordelijk voor je familie
Hoe we eruitzien en in welk gezelschap we ons bevinden, dat garandeert niet dat we ook echt tot dat gezelschap, tot die gemeente, behoren. Maar wie we zijn en wat we nodig hebben, valt onder onze persoonlijke verantwoordelijkheid en die mogen we niet onderschatten. En die persoonlijke verantwoordelijkheid kan tijdens de najaarsfeesten worden opgebouwd, voor een deel. Want voor een ander deel werkt de opbouw alleen in samenhang met een groter geheel. Naast het je druk over jezelf en wie je bent, kun je je en behoor je je verantwoordelijk voelen voor je naasten. Je kunt beter of minder goed met hen opschieten, maar je voelt je verantwoordelijk voor hen, je ouders, je kinderen, etc. En dat moet ook. Hun belang gaat jou aan.

Verdieping van relaties
Je directe familie van bloedverwanten wordt, juist ook met de najaarsfeesten, opnieuw aan je interesse en zorg gepresenteerd. Vernieuwing en verdieping van relaties en oog voor detail in zorg voor familie kunnen daarvan het gevolg zijn. En ook hier geldt de visie voor samenhang met het grotere geheel., waar de viering van de feesten aan kunnen bijdragen. Want het zou niet goed zijn als je zorg voor de familie ten koste gaat van jezelf. Vroeger kwam het, bijvoorbeeld, vaker voor dat de oudste dochter ongetrouwd bleef om voor de ouders te kunnen zorgen. Dit gebeurde deels uit vrije wil, maar een groeiende teleurstelling op latere leeftijd, gevolgd door verbittering, was niet uitgesloten.

De cirkel van verantwoordelijkheid voor je gemeente
Er is een nog grotere cirkel van verantwoordelijkheid; en deze geldt voor gelovigen die deel uitmaken van een gemeente. De belangen van de groep, in de eerste plaats bestaande uit de leden  van gemeente, maar ook uit gasten, nemen hun eigen plaats in binnen het geheel van de verantwoordelijkheden die een mens draagt. Nu wordt het nog iets zwaarder, want je mag je eigen belangen en die van je familie niet verwaarlozen, wanneer je de cirkel betreedt van het groepsbelang. Het is een levenskunst deze drie cirkels, deze leefgebieden met hun eigen specifieke verantwoordelijkheden met elkaar te combineren, zijnde je persoonlijke belang en de verantwoordelijkheid voor jezelf, zoals we zagen met Jom Kippoer, je verantwoordelijkheid voor je familie en het dienen van hun belang, belicht tijdens het Loofhuttenfeest.

Ook andere cirkels
Het belang van en je verantwoordelijkheid voor je gemeente is iets, wat bij Rosj Hasjana speciale aandacht krijgt. Naast deze drie cirkels van verantwoordelijkheid zijn er ook andere cirkels, zoals iemands werkkring, maar dat is van een ander belang dan de boven genoemde drie. Het belang van de gemeente mag niet dat van jezelf en van je familie tenietdoen. Andersom mag opkomen voor het belang van jezelf en/of je familie de belangen van je gemeente niet schaden. Een bewuste visie op wie je bent en wie wilt worden is hierbij nodig, net als op hoe je familie het beste kunt dienen en wat de visie van je gemeente is en of je daarachter kunt staan. In de Bijbel staat een aantal voorbeelden van situaties waarin mensen wel of juist niet voor deze drie cirkels, deze leefgebieden, hebben gekozen.

Twaalf verkenners
In het boek Bamidbar (Numeri) staat de geschiedenis van de twaalf verkenners, zie Numeri, de hoofdstukken 13 en een deel van 14. Zij hebben de rijkdommen gezien, zie 13:23. Maar terwijl alle twaalf zich in hetzelfde gebied zijn, is hun rapport niet unaniem. Kalev probeert het volk tot bedaren te brengen, nadat er tegenstrijdige informatie is gegeven. Maar de tien die negatieve informatie geven, “Wij zullen tegen dat volk niet kunnen optrekken, want het is sterker dan wij”. Ook verspreidden zij onder de Israëlieten een kwalijke roddel over het land dat zij hadden onderzocht.

Het grotere geheel
Ze deden dat door te zeggen: “Het land dat wij zijn doorgetrokken om het te verspieden, is een land dat zijn inwoners verslindt. En alle mensen die wij daar zagen, waren mannen van grote lengte. En daar zagen wij de reuzen, de zonen van Anak de reus. Wij waren als sprinkhanen in onze eigen ogen en ook in hun ogen” (31-33). De verspieders zagen zaken anders, omdat ze het groter geheel van G’ds leiding en bescherming uit het oog waren verloren. Plotseling mochten ze liegen en waren feiten niet meer belangrijk. Eigen eer werd het nieuwe ideaal. Vertrouwen op G’ds leiding was verdwenen. Hoe kan het zijn, dat mensen die zoveel moois zien, toch hun vertrouwen verliezen? Wie waren de verspieders?

Nepnieuws geloven
Het waren leiders, jong genoeg om deze zware, gevaarlijke en riskante tocht te kunnen maken. Het waren mannen die een leiderspositie hadden en een goede naam hadden. Onder welke invloed stonden ze, om zo van tafel te vegen dat Adonai machtiger is dan wie ook? Jozua en Kalev berichten in vertrouwen en geloof. De andere tien berichten vanuit vrees en wantrouwen. Bovendien berichten ze een leugen, een kwaad gerucht. Hoe dat kan? En de mensen die niet met hen zijn mee geweest denken: die zullen het wel weten, die kun je vertrouwen. En daar leek reden voor te zijn, voor zulk vertrouwen. Mozes en Aharon geloven het niet, zie 14:11, maar Jozua en Kalev worden zelfs bijna gestenigd door een menigte die ervoor koos het nepnieuws, het verkeerde verhaal te geloven.

Oog voor de gemeente
Dat gebeurt nog steeds, in gemeenten, in de politiek en op de werkvloer. De verspieders hadden vast en zeker persoonlijke redenen om een ander rapport te geven over hun bevindingen van het nieuwe land. Te denken valt aan: de terechte zorg voor de veiligheid van hun gezinnen, angst dat de bewoners veel sterker zouden zijn en waarom niet teruggaan naar Egypte, en misschien een gevoel dat het onrechtvaardig was om andere mensen te vermoorden om daarna hun land in te nemen. Ze hadden ook de verantwoordelijkheid voor het volk Israël en hun militaire verantwoordelijkheid naar de legerleiding. Maar iets negatiefs bracht hen ertoe de grotere verantwoordelijkheid voor hun volk te laten schieten.

Gelijkenis van arbeiders
Een gelijkenis van Yeshua laat ook zien hoe mensen nog niet het hele plaatje hebben. In Matteüs 20 is te lezen dat arbeiders die om zes uur ’s morgens beginnen te werken in de wijngaard van een grondbezitter, nadat ze hun dagloon afgesproken hebben. Op diverse momenten komen er arbeiders bij en de eersten laten zich daardoor afleiden. Ze worden jaloers en willen een nieuw contract, met meer geld. Maar de Joden die later kwamen werken korter en ontvangen toch hetzelfde loon, zo legt ook de eigenaar van de wijngaard hen uit. De eerste arbeiders hadden die werkring niet kunnen betreden, als de baas niet eerst dat groepswerk had gecreëerd en de uitnodiging had gedaan om erbij te horen.

Zorg voor het gezin
Maar net als de verspieders hadden die eerste arbeiders hun persoonlijke belang laten voorgaan; en dat was hun eergevoel. Bovendien hadden ze de terechte zorg voor het dagelijkse voedsel voor hun gezin. Dat gezinsbelang was zeker ook belangrijk, maar door het op de voorgrond te plaatsen brachten die eerste werkers dat zelf in gevaar. Ze zouden nu namelijk hun baan kunnen verspelen. Elk belang telde even zwaar, waarbij het eergevoel maar eens moest wijken. Elke verantwoordelijkheid was reëel, maar als je als arbeider je eigen belang zwaarder zou laten tellen, dan zou je de gevolgen voor de baan die de baas had gegeven wel zelf moeten dragen. Het ging om een positie binnen een werkring, die de eigenaar voor deze eersten had gecreëerd en waarvan zoveel arbeiders voordeel hadden.

Niet “vrijheid” willen ten koste van groepsbelang
Het krampachtige gezinsbelang zou het groepsbelang voor die man hebben kunnen schaden. Hij zou zijn gezin beter dienen door het groepsbelang te eren, wat de nieuwkomers ook zouden ontvangen. Het antwoord van de grondbezitter: Maar hij antwoordde een van hen: Vriend, ik doe jou geen onrecht. Ben jij het niet met mij eens geworden voor een dagloon? Neem wat je toekomt. Maar dan moet je weggaan. Ik wil deze laatste mensen hetzelfde geven als jou. Staat het mij niet vrij met het mijne te doen, wat ik wil? Of is jouw oog boos, omdat ik goed ben? Het is een levenskunst om eigenbelang, gezinsbelang en gemeentebelang gelijk gewicht te geven.

Beheer van de diverse belangen
Het is een kunst om niet grensverleggend te leven en om niet een boos oog te ontwikkelen, zie Matteüs 20:15. Hoe kwam Eva aan haar boze oog? Hoe kwamen de tien verspieders aan hun boze oog? Hoe kwam de familie van Rachav aan hun boze oog? Hoe komen mensen die een gemeente op een nare manier verlaten, aan hun boze oog? Hoe kwamen Miriam en Aron aan hun boze oog tegen Mosjee? Wat zouden al deze mensen daaraan kunnen doen? Erkennen dat groepsbelang iets anders is dan gezinsbelang. Erkennen dat het belang voor het volk Israël toen, of nu: je gemeente, serieus genomen moet worden. Behoren tot Israël of tot je gemeente is niet een hobby die leuk moet blijven. De kunst van het beheren van de diverse belangen.

Het belang van het grotere geheel
Al deze boze oogbezitters moesten en moeten leren inzien, dat het negeren van het belang van het geheel tot gevolg kan hebben, dat je persoonlijk belang of je gezinsbelang schade kan oplopen, als een van de drie gebieden meer gewicht krijgt dan de andere. De Eeuwige wil elk verantwoordelijkheidsgebied zegenen, omdat elk verantwoordelijkheidsgebied belangrijk is. De verspieders moesten niet het leiderschap van Adonai, en/of van iemand die door G’d was aangesteld, opofferen voor hun eigen “gelijk”. Er is een situatie in de Bijbel, waarin iemand een positief verslag of positieve verwachting uitspreekt, in plaats van het negatieve verslag van de verspieders.

Eerlijk en realistisch
Maar ook dat is verkeerd, wanneer het niet van Adonai afkomstig is, lees Matteüs 16:21-22, “Van toen aan begon Yeshua de Messias Zijn discipelen aan te tonen, dat Hij naar Jeruzalem moest gaan en veel lijden van de kant van de oudsten en hogepriesters en schriftgeleerden. En dat Hij gedood zou worden en op de derde dag uit de dood zou worden opgewekt. Petrus nam Yeshua terzijde en ging Hem streng toespreken” (lees door t/m vers 23). Niet politiek correcte of zoete beslissingen zijn juist, maar eerlijke en realistische, waarbij in een gemeente de Bijbel de basis biedt voor normen en waarden.

Rachab kiest anders met dezelfde informatie
Wie zich werkelijk niet liet beïnvloeden door slecht nieuws, dat was Rachav (Rachab), “Voordat zij echter gingen slapen, klom Rachav naar hen toe op het dak. En ze zei tegen de mannen, ‘Ik weet dat de Eeuwige jullie het land gegeven heeft, dat de angst voor jullie op ons gevallen is en dat alle inwoners van het land voor jullie sidderen’…” (Jozua 2:8-11). Rachav hoort hetzelfde nieuws als de rest van haar volk. Maar ze kiest anders. Waarom komt zij onder de indruk van Adonai en waarom zijn de anderen alleen maar bang geworden? Kwade geruchten brengen Rachav juist dichter bij Adonai en brengen haar niet van de wijs.

Verantwoordelijkheidsgevoel
Rachav moet een eerlijke vrouw zijn geweest, die haar fouten – bordeelhoudster – eerlijk toegaf en een zuivere relatie met de Eeuwige wilde. Welk offer dat ook kostte. Bovendien nam ze ook grote risico’s door de kant van Israël te kiezen. Rachav had verantwoordelijkheid voor haar eigen leven. Ze voelde zich verantwoordelijk voor haar familie. En ze voelde dus ook verantwoordelijkheid voor dat volk, voor Israël, dat zo’n speciale relatie had met hun eigen G’d. Drie cirkels van verantwoordelijkheid; en voor Rachav telde elke cirkel even zwaar. En dat levert geen problemen, als er geen conflicten liggen tussen die drie gebieden.

Waarom reageren mensen zo verschillend?
Hoe kan een kwaad gerucht zo veel meer succes hebben dan een goed rapport? Waarom reageren mensen zo verschillend? Kun je dat sturen? Is daar wat aan te doen? Ja, daar is wat aan te doen. Als er al onvrede, onzekerheid en angst in je zit, dan sta je wijd open voor roddel en nep nieuws. Factoren die hierin een rol spelen zijn:
– angst voor verandering
– angst voor het verliezen van controle
– onzekerheid over wat anderen zullen zeggen over iets
– onzekerheid of je een taak goed hebt volbracht
– niet tegen kritiek kunnen en dat als een persoonlijke aanval ervaren, juist vanwege al die onzekerheden.

G’ds wil in de drie cirkels komen
Het gaat er niet om onszelf te veroordelen, als we een of meerdere van dit soort factoren in ons leven herkennen. Maar het is belangrijk ze aan te pakken en radicaal uit ons leven, ons denken en onze beslissingen te verwijderen. En het is tegelijkertijd belangrijk om G’ds wil in die drie cirkels van verantwoordelijkheden te laten regeren. En om Zijn Koninkrijk in ons leven meer en meer zichtbaar te maken. Yeshua heeft daarover een treffende gelijkenis onderwezen: “Nog een gelijkenis sprak Hij tot hen: Het Koninkrijk van de hemel is te vergelijken met de situatie van een vrouw die een balletje zuurdeeg nam en dat in meel deed met een hoeveelheid van drie maten. En ze kneedde net zo lang, totdat het helemaal doorzuurd was” (Matteüs 13:33).

Zuurdeeg als groeiend Koninkrijk
Het reddende zuurdeeg van G’ds wil moet in alle drie de cirkels van ons leven terechtkomen. Misschien vandaar wel die drie maten deeg. Hoe kunnen we zorgen dat je vertrouwen niet van ons wordt weggestolen? Hoe kunnen we ervoor waken dat we zo met grensverleggende maatregelen en krampachtig ons privéleven bewaken, dat we zowel schade veroorzaken aan ons privéleven als ons gemeenteleven? Elk gebied waar je verantwoordelijkheid voor draagt horen we toe te wijden aan het koninkrijk van G’d. Elke cirkel van ons bestaan mogen we opdragen aan de wil van de Eeuwige. En we laten Hem ons net zo lang kneden, totdat elke gebied doorzuurd is met Zijn wil. Dat is het moment dat de najaarsfeesten tot hun recht komen.

Lion Erwteman